Yağ bahalaşa bilər

May 1, 2022

Kütləvi informasiya vasitələrində “Azərsun Sənaye Parkı”nda baş vermiş və ümumilikdə 5 000 kvadrat metr sahəni əhatə edən yanğın nəticəsində “Sun Food” MMC-yə məxsus anbarlara ciddi maddi ziyan dəydiyi bildirilir. Həmçinin mətbuatda o da qeyd edilir ki, anbarlarda satışa çıxarılmaq üçün nəzərdə tutulan 5-6 aylıq kərə yağı ehtiyatı olub.

“Azərsun Holdinq” də rəsmi “Facebook” səhifəsində yerləşdirdiyi paylaşımda “Azərsun Sənaye Parkı”nda baş vermiş yanğın hadisəsi nəticəsində “Sun Food” MMC-yə məxsus anbarlara ciddi maddi ziyan dəydiyini bildirir. Həmçinin həmin postda o da qeyd edilir ki, istehsal müəssisələri yanğın baş verən ərazidən aralıda yerləşdikləri üçün onlara hər hansı ziyan dəyməyib, həmişəki gücü ilə çalışırlar. “Azərsun Holdinq” sosial şəbəkə vasitəsi ilə yaydığı məlumatda konkret olaraq yanğın nəticəsində nə qədər mal, məhsul itkisinə məruz qaldıqları haqqında məlumat açıqlamasa da ““Sun Food” MMC şirkətinin Xırdalan və digər ərazilərdə yerləşən anbarlarında kifayət qədər ehtiyatları olduğunu, ölkədə yağ və digər qida məhsullarının təminatı ilə bağlı hər hansı çətinlik yaranmayacağını qeyd etmişdir.

Qeyd etməliyəm ki, “Azərsun Sənaye Parkı“ın fəaliyyəti, istehsal, ixrac və idxal göstəriciləri ilə bağlı məlumat əldə etməyə çalışdıq. 12 iyul 2016-ci il tarixdə Holdinqin Facebok səhifəsində yayılan məlumatla bildirilir ki, “Azərsun Holdinq”in nəzdində fəaliyyət göstərən Bakı və Sumqayıt yağ fabrikləri böyük istehsal potensialına malik olan müəssisələrdir. Daha sonra qeyd edilir ki, müəssisə 1997-ci ildə açılmış və 2014-cü ildə Sumqayıt sənaye zonasına köçürülmüş, yeni avadanlılqlarla təchiz edilmiş, istehsal həcmi çoxaldılmışdır. Müasir deodorizə və ventirizə sistemləri ilə təchiz olunmuş fabriklər ətraf mühitə tam zərərsiz şəkildə çalışaraq, “əl dəyməyən” texnologiya ilə fəaliyyət göstərir.

Müəssisələrdə yüksək keyfiyyətli günəbaxan və qarğıdalı duru yağları, paketləşdirilmiş bitki yağı, əridilmiş kərə və GHEE yağları, mayonez, eyni zamanda qənnadı, şirniyyat fabrikləri üçün sənaye yağları istehsal olunur. İllik istehsal gücü 270 000 ton olan müəssisə Azərbaycanın tam tələbatını qarşılayır və böyük ixrac imkanına malikdir[1]. Fabrikdə yerli və xarici bazarlar üçün müxtəlif kateqoriyalarda 40-dan artıq brend adı ilə məhsullar istehsal olunur. Əsas brendlərdən aşağıdakıları göstərmək olar: “Final”, “Möcüzə”, “Gülüm”, “Super Sun”, “Zeytun bağları”, “Wellington”, “Bizim Süfrə” və b[2]. Birincisi, həmin müəsisənin illik istehsal gücü 270 000 ton olsa da, ümumi olaraq Azərbaycanda heç zaman bir o qədər yağ istehsal edilməmişdir. Azərbaycanın ən yüksək yağ istehsalı göstəricisi 2014-cü ildə 159,6 min ton təşkil etmişdir ki, bu da müəssisənin istehsal gücündən (270 min ton) 110,4 min ton azdır. DSK-nın təqdim etdiyi məlumatlara əsasən apardığımız hesablamalar göstərir ki, “Azərsun Sənaye Parkı“ 2014-cü ildə “yeni avadanlılqlarla təchiz edildikdən və istehsal həcmi çoxaldıqdan” sonra Azərbaycanda bitki yağı və ümumi yağ istehsalı azalmağa başlamışdır (Cədvəl1).

Cədvəl 1. Yağların istehsalı, ton. Mənbə DSK

	2013	2014	2015	2016	2017	2020
Bitki yağı	100 159	106874	106645	82 250	80 439	75 088
Marqarin	24 505	29 284	24 925	47 594	51 705	49 894
Kərə yağı	21 877	23 445	23 935	25 604	25 295	24 622
Cəmi yağ istehsalı	146541	159603	155505	155448	157439	149604

İkincisi, müəssisənin Azərbaycanın tam tələbatını qarşılaması ilə bağlı deyilənlər də doğru deyil. Belə ki, DSK-nın təqdim etdiyi məlumata əsasən apardığımız hesablamalar göstərdi ki, indiyədək Azərbaycan heç zaman özünü təmin edə biləcək həcmdə yağ istehsal edə bilməyib. 2020-ci ildə 300,7 min ton yağdan (bitki, kərə yağları və marqarin) ərzaq kimi istifadə və emal edilmişdir (Cədvəl 2). Həmin il İstifadə edilən 300,7 min ton yağın yarıdan çoxu, 180,8 min tonu idxal edilmişdir ( Cədvəl 3 əlavədə).

Cədvəl 2. Yağlardan ərzaq kimi istifadə edilmişdir və emal edilmişdir, ton. Mənbə DSK

	2013	2014	2015	2016	2017	2020
Bitki yağının ərzaq kimi istifadəsi	81 403	101 814	119 672	153 100	155 622	152 888
Bitki yağı emal edilmişdir	52 971	55 554	55 653	58 644	59 620	61 293
Marqarinin ərzaq kimi istifadəsi	24 119	28 432	13 018	27 720	30 125	42 184
Marqarin emal edilmişdir	–	–	–	3 772	4 502	6 303
Kərə yağı ərzaq kimi istifadəsi	43 354	44 472	41 454	32 532	33 394	36 369
Kərə yağı emal edilmişdir	–	–	–	1 511	1 610	1 745
Cəmi	201847	230272	229797	277279	284873	300782

Rəqəmlərdən göründüyü kimi Azərbaycan istehlak etdiyi yağın yalnız 49,7 faizini daxili istehsal hesabına qarşılaya bilir. “Azərsun Sənaye Parkı”in istehsal göstəricilərini əldə etmək mümkün olmadığı üçün müəssisənin ümumi istehlakdakı payını da müəyyən etmək qeyri-mümkqndür. Nəzərə alsaq ki. Azərbaycan 2020-ci ildə cəmi 25 min ton (kərə yağı- 388 ton, bitki yağı-21 880 ton, 2 737 marqarin) yağ ixrac etmişdir, ehtimal etmək olar ki, bu qədər yağın ixracı ilə əsasən “Azərsun Holdinq” məşğul olmuşdur. Ancaq 2013-cü ildə, müəsisə yeni avadanlılqlarla təchiz edilməzdən əvvəl Azərbaycan indikindən 3,2 dəfə çox (kərə yağı 158 ton, bitki yağı 81 615 ton) yağ ixrac etmişdir.

Azərbaycanda əsas yağ istehsalçısı olan “Azərsun Sənaye Parkı“ında nə qədər yağ istehsal edildiyi bəlli olmasa da, ölkədə bitki yağı istehsalının 2014-cü ildə 106,8 min tondan 2020-ci ildə 75 min tona, kərə yağı istehsalının 2016-cı ildə 25,6 min tondan 2020-ci ildə 24,6 min tona və ümumi ölkə üzrə yağların istesalının 2014-cü ildə 159,9 min tondan 2020-ci ildə 149,6 min tona düşməsi və yağ ixracının 3,2 dəfə azalması həmin müəssisədə də yağ istehsalında azalmaların olduğunu düşünməyə əsas verir.

Kütləvi informasiya vasitələrində “Azərsun Sənaye Parkı“ kompleksinin anbarlarında baş verən yanğın nəticəsində təkcə məhsula dəyən ziyanın 20-30 milyon manat həcmində ola biləcəyi qeyd edilir. KIV-lərin “Azərsun Sənaye Parkı”ndakı mənbədən əldə etdiyi məlumatlarda bildirir ki, yanğın əvvəlcə plastik qablar fabrikindən başlayıb, daha sonra kərə yağlarının yığıldığı soyuducu anbara keçib. Məlumatlarda o da qeyd edilir ki, orada, yəni həmin soyuducu anbarda satışa çıxarılmaq üçün nəzərdə tutulan 5-6 aylıq yağ ehtiyatı olub. Həmçinin o da bildirilir ki, anbardakı yağ məhsulları təkcə yerli bazar üçün deyil, həm də xaricə ixrac üçün nəzərdə tutulmuşdu. “Azərsun Sənaye Parkı“ rəhbərliyi anbarlarda nə qədər yağ saxlanıldığını dəqiqliyi ilə bilirlər. İstehsal müəssisəsindən anbarlara təhvil verilən və anbarlardan çıxarılan məhsulların dəqiq uçotu getməli olduğu halda nə qədər məhsulun anbarlarda yandığını hesablamaq cəmi bir saat vaxt aparar. Hesab edirəm ki, “Azərsun Sənaye Parkı“ rəhbərliyi yanğın nəticəsində itirilmiş məhsulun həcmini qısa bir müddətdə dəqiqləşdirə bilər.

Qeyd etməliyəm ki, “Azərsun Sənaye Parkı“nın xammal bazası əsasən xarici ölkələr hesabına formalaşır.

Hələ 2017–ci ildə kərə və spred yağlarının istehsalı ilə bağlı jurnalistlərin suallarını cavablandıran şirkət rəsmiləri bildiriblər ki, kərə yağı məhsulu Yeni Zellandiyadan idxal edilir və “Azərsun Holdinq”in kərə yağı bazarında payının cəmi 5-7 faizini təşkil edir. Sumqayıtda böyük həcmdə idxal edilən kərə yağının çəkilərə görə daha kiçik həcmlərdə qablaşdırılaraq satışa çıxarıldığı qeyd edilib. Həmçinin müəssisənin xammal bazası əsasən İspaniya, Portuqaliya, Ukrayna, Argentina və Braziliyadan idxal olunan xam bitki yağları hesabına formalaşır.

“Azərsun Sənaye Parkı“nın “Sun Food” MMC-yə məxsus anbarlarda baş verən yanğın nəticəsində məhsula dəyən ziyanın ümumilikdə 20-30 milyon manat təşkil etməsi və o cümlədən satışa çıxarılmaq üçün nəzərdə tutulan kərə yağlarının 5-6 aylıq ehtiyatının yanması doğrudursa, deməli, daxili yağ bazarında təkliflə bağlı müəyyən problemlər yarana bilər. Belə ki, yanğının törətdiyi mal itkilərini qısa bir müddətdə daxili istehsal hesabına kompensasiya etmək mümkün olmayacaq. Azərbaycan istehlak etdiyi kərə yağının 40 faizdən çoxunu idxal edir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, bu ilin birinci rübündə ölkəyə idxal edilən kərə yağı 34% bahalaşmışdır. Və keçən ilin eyni dövrünə nisbətən idxal edilən kərə yağının həcmi 19,4% artmışdır. Digər tərəfdən müəssisənin soyuducu anbarların yararsız hala düşməsi, yanğın nəticəsində qeyd edildiyi kimi on milyonlarla manat dövriyyə vəsaitlərinin itirilməsi də müəssisədə yağ istehsalının azalmasına səbəb ola bilər. Yanğının Rusiya-Ukraine münaqişəsi nəticəsində dünyada yağ təhcizatında problemlərin yarandığı bir vaxta təsadüf etməsi də Azərbaycan üçün müəyyən çətinliklər yaradacaq.

Beləliklə, ölkədə əsas yağ istehsalçısı olan “Azərsun Sənaye Parkı”nda baş verən yanğın nəticəsində ölkədə yağ qıtlığı yarana və yağların qiymətləri qalxa bilər.

Əlavə

Cədvəl 3. Yağlar idxal edilmişdir

	2013	2014	2015	2016	2017	2020
Bitki yağı	115 185	129 571	129 126	153 577	149 623	162 334
Marqarin	123	202	205	405	1 872	3 420
Kərə yağı	21 644	21 776	10 906	8 357	10 785	15 039
Cəmi yağ idxalı	136952	151549	140237	162339	162280	180793