Korona peyvəndləri qapıda: bu nə qədər təhlükəsizdir?
Söhbət hələ ki, bizdən yox, Avropadan gedir. Amerikanın Covid-19-a qarşı ilk peyvəndləri İngiltərədə təsdiqləndi. Bu ram edilməsi çətin görünən virusla mübarizədə Almaniya da eyni addımı atmağa hazırlaşır.
Bir çox insanı belə bir sual düşündürür: peyvənd riskli deyilmi? Bu peyvəndlər həqiqətən təhlükəsizdir? Mümkün yan təsirlər kifayət qədər yaxşı öyrənilibmi? Korona infeksiyasını qəbul etmək, özünüzü yeni bir peyvənd riskinə məruz qoymaqdan daha ağıllı seçimdirmi?
Almaniya KİV-i bu sualların cavabını araşdırıb.
Əlbəttə, suallar haqlıdır. Xüsusilə iki peyvənd namizədi – biri ABŞ-ın “Moderna” şirkətindən digəri isə “Mainz” şirkəti ilə “Biontech”dən ABŞ-ın əczaçılıq nəhəngi “Pfizer” ilə iş birliyi – yeni peyvənd texnologiyasına əsaslanan mRNA peyvəndləri adlanır.
İndiyə qədər dünyada bu şəkildə istehsal olunan və işləyən təsdiqlənmiş bir peyvənd yoxdur. Bu yeni peyvəndlər və əvvəlki peyvəndlər arasındakı əsas fərq: yeni peyvəndlərin vəzifəsi virusları zəiflətmək və ya öldürülmək deyil, yalnız orqanizmin virusa qarşı antikor istehsal etməsi üçün immunitet sistemini stimullaşdırmaqdır.
İnkişaf etmiş klinik sınaqdan alınan ilk məlumatlar peyvəndlərin yüksək təsirli olduğunu göstərir. Şirkətdən verilən məlumata görə, peyvənd olunan bəzi şəxslərdə yan təsirlər olaraq enjeksiyon yerində yorğunluq, baş ağrısı, oynaq ağrısı və qızartı yaşanır.
Bənzər reaksiyalar digər peyvəndlərdən də məlumdur və eyni zamanda peyvəndin lazım olanı etdiyinə bir işarədir: immunitet sistemini gücləndirir.
İndiyə qədər əskik olan nadir, ehtimal olunan ağır yan təsirlər haqqında məlumatlardır, çünki bunlar peyvənddən sonra yalnız bəzi insanlarda və daha uzun bir müşahidə müddətindən sonra ortaya çıxır. Erlangen Universiteti Xəstəxanasında Klinik Mikrobiologiya, İmmunologiya və Gigiyena İnstitutunun direktoru Xristian Bogdan, “Buna görə qalıq bir risk var,” – deyir. “Bunun nə qədər yüksək olduğunu önümüzdəki aylarda və illərdə biləcəyik.” Nadir görülən yan təsirləri müşahidə etmək üçün təsdiqləndikdən sonra da klinik tədqiqatları davam etdirmək həmişə mövcud olub.
Robert Koch İnstitutunun (RKI) Daimi Peyvənləmə Komissiyasının (STIKO) üzvü olan mütəxəssisə görə, peyvənd və ya əleyhinə qərar həmişə əsasən risk-fayda analizinə əsaslanır.
Aşağıdakı nümunə hesablamasını aparır: Yaşlı bir insan korona infeksiyası ilə yüzdə 2 ehtimalı ilə ölürsə və eyni zamanda peyvəndin ciddi bir yan təsiri alma riski 1: 50,000 və ya daha az olarsa, bu risk qəbul olunur.
Digər tərəfdən “uşaqların Covid-19-dan ölmə riski demək olar ki, sıfıra bərabər olduğu üçün onlar peyvənd olunmayacaq. Bunların hamısı tamamilə qanuni etik düşüncələrdir” – deyə Bogdan vurğulayır.
Bunlar Stikonun peyvənd tövsiyələrində də əks olunur, ona görə, əvvəlcə yalnız risk qrupları peyvənd olunmalıdır. “Bu şəkildə istədiyimizə nail oluruq: bütövlükdə cəmiyyət üçün mümkün olan ən böyük fayda əldə edirik.”
Ancaq xüsusilə risk qrupları – yaşlı insanlar və ya əvvəllər xəstəliyi olanlar peyvənd edildikdə təhlükələrə məruz qalmırmı? Münhen Texniki Universitetinin (TUM) və Helmholtz Zentrum Münchenin Viroloji İnstitutunun direktoru Ulrike Protzer deyir ki, peyvənd inkişafındakı bu mərhələdə bütün risklər istisna edilə bilməz. Bununla birlikdə, bəzi xüsusi xəstə qrupları klinik tədqiqatlarda artıq nəzərə alınmışdır.
Məsələn, “Moderna” şirkəti peyvəndini 65 yaşdan yuxarı, şəkərli diabet, ağır kilolu və ya ürək xəstəliyi olan insanlar üzərində də sınaqdan keçirib. Şirkətdən verilən məlumata görə, təhlükəsizliklə bağlı heç bir problem olmayıb. “Nadir, ciddi bir yan təsir riski sıfır deyil, lakin hər gün qəbul etdiyimiz digər bir risklə müqayisədə, məsələn, bir avtomobil idarə edərkən qəzada ölməkdən çox azdır” – deyir Protzer.
Mütəxəssislər, peyvəndlərin xüsusilə təhlükəsizlik riskləri yaratdığına və məsələn, insan genomunu əsassız olaraq dəyişdirdiyinə dair narahatlıqları əsassız hesab edirlər. Peyvəndlərin təhlükəsizliyindən məsul olan Paul Ehrlich İnstitutu “İnsanlarda genom hüceyrə nüvəsindəki DNT şəklindədir” – deyir. “RNT-nin DNA-ya inteqrasiyası, digər şeylər arasında fərqli kimyəvi quruluş səbəbiylə mümkün deyil.”
RNT-nin bir xüsusiyyəti kimyəvi cəhətdən çox həssas olmasıdır. Protzer, “peyvənd hüceyrələrə düşdükdə, tez bir zamanda yenidən parçalanır” – dedi. Yalnız bu səbəblə insan hüceyrəsi ilə davamlı bir qarşılıqlı əlaqə ehtimalı yoxdur.
Rəf ömrünü uzatmaq üçün peyvənd bir növ qoruyucu örtüklə bağlanıb. “Bu qatqıların nə etdiyini müşahidə etməliyik,”- deyir Protzer. “İnsan yaxşı bir tolerantlıq tələb edir, amma hələ uzun müddətli təcrübə çatışmır.”
MRNA peyvəndlərinin təhlükəsizliyi baxımından başqa bir məqam da vacibdir: Texnologiya yalnız korona pandemiyası sonrası inkişaf etməyib; bununla bağlı bəzi təcrübələr artıq mövcud idi. Bu növ peyvənd üçün fikir əsas immunoloji və infeksion tədqiqatlardan və xərçəng tədqiqatlarından irəli gəlir.
Məqsəd bədəni şiş hüceyrələrinə hücum etməyə vadar etməkdir; bu sahədə artıq klinik tədqiqatlar var. “Pandemiya indi texnologiyaya böyük bir təkan verdi,”- deyir Bogdan.
Yeni peyvəndlərin başqa bir xüsusiyyəti də var. İmmunitet sistemini bir çox fərqli səth quruluşu ilə stimullaşdıran zəifləmiş və öldürülmüş viruslardan fərqli olaraq, mRNA peyvəndləri çox spesifik bir immun reaksiyasını stimullaşdırır. Bu bir üstünlük ola bilər, çünki bu, arzuolunmaz reaksiyaların qarşısını alır.
Koronavirus mutasiyaya uğrayarsa, yəni, patogenin sünbül zülalı dəyişərsə nə baş verəcəyi də aydın deyil – bu halda peyvənd hələ də işləyəcəkmi?
Cavab: – Bu suallara qəti cavab verə bilmək üçün daha uzun bir müddət tələb olunur. “Ancaq bu, peyvənd araşdırması üçün yeni bir problem deyil.”
Heybət Əmrah
Basta
